Nafnlausar ábendingar til Fiskistofu

I.
Fyrirspurn Fiskistofu

Persónuvernd vísar til tölvubréfs Fiskistofu frá 11. maí 2009. Þar segir :

„Fiskistofa annast framkvæmd laga og reglna um stjórn fiskveiða og hefur eftirlit með þeim, sbr. lög um Fiskistofu nr. 36/1992, með síðari breytingum, sbr. og 18. gr. laga nr. 116/2006, um stjórn fiskveiða, 13. gr. laga nr. 57/1996, um umgengni um nytjastofna sjávar og 8. gr. laga nr. 151/1996, um fiskveiðar utan lögsögu Íslands. Þá annast Fiskistofa tiltekið eftirlit samkvæmt lögum nr. 61/2006, um lax- og silungsveiði, sbr. 4. og 4. gr. a. í þeim lögum, sbr. og lög nr. 36/1992.

Fiskistofa vinnur nú að endurskoðun á vefsíðum stofnunarinnar og er m.a. að skoða þann möguleika að þar verði hægt að koma á framfæri ábendingum (undir nafni eða nafnlaust) um meint brot gegn reglum sem Fiskistofa hefur eftirlit með, sbr. ofannefnd lög. Ef af verður má gera ráð fyrir að þetta verði með svipuðu sniði og sjá má á heimasíðum Fjármálaeftirlitsins, Samkeppniseftirlitsins og skattrannsóknarstjóra ríkisins. Áður en lengra er haldið vill Fiskistofa þó óska eftir áliti Persónuverndar og/eða leiðbeiningu um hvers þurfi að gæta í þessu sambandi m.t.t. laga og reglna á sviði persónuverndar."

II.
Svar Persónuvendar

Það að skrá upplýsingar um einstakling á rafrænt eyðublað stjórnvalds sem leiðir til færslu upplýsinga um hann í málaskrárkerfi stjórnvaldsins telst vera vinnsla persónuupplýsinga í skilningi laga nr. 77/2000. Mörg álitaefni varðandi persónuvernd og vandaða stjórnsýsluhætti tengjast því.

Öll vinnsla almennra persónuupplýsinga þarf að fullnægja einhverju skilyrðanna í 8. gr. laga nr. 77/2000. Í 7. tl. 8. gr. segir að vinnsla sé heimil ef hún er nauðsynleg til að gæta lögmætra hagsmuna nema grundvallarréttindi og frelsi hins skráða vegi þyngra. Af því eru lögmætir hagsmunir að fyrirbyggja og upplýsa afbrot en þá hagsmuni verður hins vegar að meta andspænis einkalífshagsmunum hins skráða.

Auk þess sem heimild þarf að vera til vinnslu þarf hún að fullnægja skilyrðum 7. gr. laganna. Tryggja verður að vinnsla sé sanngjörn og málefnaleg. Til þess verður að virða þau réttindi sem hinum skráðu eru veitt samkvæmt almennum persónuverndarreglum. Þær lúta m.a. að upplýsingarétti hins skráða. Þegar stjórnvöld eiga hlut að máli gilda sérákvæði stjórnsýslu- og eftir atvikum upplýsingalaga sem ganga framar hinum almennu ákvæðum persónuverndarlaga. Persónuvernd hefur ekki eftirlit með framkvæmd þessara sérlaga. Hún bendir þó á að virða ber andmælarétt málsaðila skv. 13. og 18. gr. sömu laga og ákvæði 15. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 um upplýsingarétt aðila máls, sem sett er í þágu sanngjarnar og gagnsærrar stjórnsýslu.

Framangreind ákvæði 15. gr. stjórnsýslulaga hafa verið túlkuð á þann veg að þau setji því takmörk að því sé haldið leyndu gagnvart aðila máls hver hafi komið ábendingu varðandi hann á framfæri við stjórnvöld. Hér má einnig nefna túlkun umboðsmanns Alþingis, sbr. m.a. álit hans frá 5. mars 2009 í máli nr. 4934/2007. Þar er fjallað um lögmæti vinnureglu stjórnvalds um nafnleynd gagnvart þeim sem komið hefði ábendingu á framfæri í tilteknum málaflokki. Taldi umboðsmaður nafnleynd geta komið til greina með stoð í 17. gr. stjórnsýslulaga þar sem mælt er fyrir um að stjórnvald geti gert undanþágu frá framangreindum ákvæðum 15. gr. laganna um upplýsingarétt aðila máls þegar sérstaklega stendur á, enda þyki hagsmunir hans af því að notfæra sér vitneskju úr gögnum eiga að víkja fyrir mun ríkari almanna- eða einkahagsmunum. Hins vegar taldi umboðsmaður þetta ákvæði ekki fela í sér heimild stjórnvalds til að ákveða að gæta nafnleyndar um tilkynnanda í öllum málum heldur yrði, nema e.t.v. í algerum undantekningartilvikum, að meta hvert tilvik í ljósi þeirra hagsmuna sem þar vægjust á.

Ekki verður fram hjá því litið að mögulegt er að menn sendi nafnlausar ábendingar til þess eins að koma höggi á aðra. Slíkar ábendingar geta - jafnvel þótt þær eigi ekki við rök að styðjast - haft í för með sér alvarlegar afleiðingar fyrir þá sem bent er á, auk þess sem upplýsingaréttur og andmælaréttur kann að vera brotinn á málsaðila

Ekki er hægt að útiloka að nafnlausar ábendingar til sjórnvalda geti við ákveðnar aðstæður átt rétt á sér svo sem þegar sendandi er ekki í aðstöðu til að koma fram undir nafni. Þó er, í ljósi almennra sjónarmiða um einkalífsrétt, gagnsæi, sanngirni og vandaða stjórnsýslu, eðlilegt að slíkt heyri til algerra undantekinga. Vafa er undirorpið að hægt sé að taka upp almenna framkvæmd á ákveðnum sviðum stjórnsýslunnar um nafnleysi tilkynnanda nema að það styðjist við sérstaka lagaheimild. Sem dæmi um slíka lagaheimild má benda á 19. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Skal hver segja á sér deili sem sendir tilkynningu til barnaverndarnefndar en ósk um nafnleynd virt ef alveg sérstakar ástæður mæla með því.

Í ljósi alls sem að framan er rakið, og þeirrar hættu sem því getur fylgt fyrir grundvallarréttindi skráðra einstaklinga ef komið verður upp kerfi sem auðvelt er að misnota, er Fiskistofu leiðbeint um að rækja hlutverk sitt með öðrum aðferðum en þeim að setja á heimasíðu sína skilaboð sem hvetja menn til að eiga við hana nafnlaus samskipti.

Um frekari rök og sjónarmið má vísa til álits ráðgjafarhóps Evrópusambandsins um túlkun reglna um persónuvernd, sbr. 29. gr. tilskipunar 95/46/EB. Álitið er nr. 1/2006 um "whistle blowers", en þar er minnt á mikilvægi þess að virða persónuverndarreglur í tengslum við nafnlausar ábendingar innan fyrirtækja.