Verkefni Samtaka atvinnulífsins: „Endurheimt verðmæta“

„Endurheimt verðmæta gengur í stuttu máli út á að í stað þess að kæra alla þjófnaði til lögreglu geti verslun þess í stað gert samkomulag við þjófinn um að greiða bætur til verslunarinnar. [...] Gert er ráð fyrir að það form sem notað verði við gerð sátta feli í sér að sá sem hefur verið staðinn að þjófnaði í verslun veiti upplýst samþykki fyrir vinnslu þeirra persónuupplýsinga sem fram koma í sáttinni[...]"

„Með vísan til símtals mín við Sigrúnu Jóhannesdóttur eru hér viðbótarupplýsingar um endurheimt verðmæta.

1. Í bréfi til Persónuverndar dags. 19. júní 2008 er í 7. tl. mælt fyrir um gagnagrunna fyrir endurheimt verðmæta. Til útskýringar viljum við taka fram að ef um það er að ræða að einstök fyrirtæki semji við þjónustuaðila eins og öryggisfyrirtæki um að annast endurheimt verðmæta fyrir sig og þar með að halda utan um gagnagrunn þar sem þeir aðilar eru skráðir sem gert hafa samkomulag um endurheimt verðmæta, verður það gert á þann hátt að fyrirtækið sjálft sem rekur verslunina verður ábyrgðaraðili gagnagrunnsins en þjónustufyrirtækið vinnsluaðili. Ef þjónustufyrirtækið er með slíka samninga við fleiri en eitt fyrirtæki mun það halda gagnagrunnum þeirra aðskyldum, þannig að ekki verði til einn miðlægur gagnagrunnur.

2. Gert er ráð fyrir í verklagsreglum að hvert það fyrirtæki sem vilji taka þátt í þessu verkefni um endurheimt verðmæta tilkynni slíkt sérstaklega til Persónuverndar í samræmi við almennar tilkynningareglur stofnunarinnar.

3. Eftir samtöl við lögreglu hefur verið ákveðið að hverfa frá þeirri tilhögun að senda afrit samkomulaga um endurheimt verðmæta til lögreglu og hefur verklagsreglum verið breytt til samræmis.

4. Búið er að fastsetja fjárhæðir sem farið verður fram á þegar gert er samkomulag um endurheimt verðmæta, sbr. eftirfarandi töflu. [...]

Sé varan óseljanleg bætist verðmæti hennar við bótagreiðsluna. [...]

5. Áhersla er lögð á að tjónvaldar eigi ávallt val um hvort þeir vilji gera samkomulag um endurheimt verðmæta eða að málið fari í sinn hefðbundna farveg. Ef tjónvaldar telja á einhverjum tímapunkti að samkomulagið sé ósanngjarnt eða þeir vilja ekki greiða fjárhæðina sem þeir hafa samþykkt að greiða mun ekki hefjast innheimtuferli á hendur tjónvaldi. Mun þess í stað málið verða kært til lögreglu á hefðbundinn máta. Meðan ekki er til staðar lagaheimild til innheimtu bóta í þjófnaðarmálum mun ekki koma til þess að mál af þessu tagi fari til dómstóla.

6. Í verklagsreglum er gert ráð fyrir að einungis verði gert samkomulag um endurheimt verðmæta við lögráða einstaklinga sem tala og skilja íslensku og eru ekki auðsjáanlega andlega vanheilir eða undir áhrifum áfengis eða vímuefna."

„Ekki verður séð að nokkuð sé því til fyrirstöðu að samtök verslana efni nú þegar til „Civil Recovery", þ.e. samræmdrar og skipulagðrar innheimtu á tjóni sem verslanir verða fyrir vegna búðahnupls etc. Bent skal á í því sambandi að kaupmaður hefur heimild til að handtaka þann sem staðinn er að búðahnupli, sbr. 2. mgr. 97. gr. laga nr. 19/1991, en hinum handtekna er ekki skylt að veita kaupmanni upplýsingar um nafn sitt og heimili.[...] Samkvæmt framangreindu tel ég ekki vera ástæðu til sérstakrar lagasetningar til að koma á því fyrirkomulagi sem á ensku er nefnt „Civil Recovery".

„Það er mat SVÞ að gera þurfi endurbætur á meðferð lögreglu- og dómsmálayfirvalda vegna þjófnaðarmála í verslunum. Leggur SVÞ til að verslunum verði heimilað að beita borgaralegri sátt vegna þjófnaða úr verslunum. Í borgaralegri sátt felst að starfsmönnum verslana verði heimilt að skrá nafn og aðrar upplýsingar um meinta brotamenn og krafið þá um greiðslu fyrir því tjóni sem þeir kunna að hafa valdið. Eins og fram kemur í erindi SVÞ þá er ekki lagaheimild fyrir slíku fyrirkomulagi. Ríkislögreglustjóri telur ekki æskilegt að verslunum verði heimilað að taka sér hlutverk ríkisvaldsins, þ.e. að ákvarða refsingu eða önnur refsikennd viðurlög við brotum á almennum hegningarlögum. Má ætla að almenn varnaðaráhrif refsinga nái ekki fram að ganga ef einstaklingum utan réttarvörslukerfisins verður heimilað að ákveða hvort meint brot borgara hljóti rannsókn og málsmeðferð að hætti opinberra mála. Loks er bent á að yrði slíkt úrræði tekið upp gæti það falið í sér mismunun borgara þar sem eðlisskyld þjófnaðarmál kynnu að verða meðhöndluð með ólíkum hætti frá einni verslun til annarrar".

„Úrræði þessu er beitt samhliða hefðbundinni refsimeðferð, þ.e. í þeim tilvikum sem þjófnaður er kærður, en kemur ekki í stað hennar. Ráðuneytið telur því að ekki þurfi lagabreytingar til að samtök verslana efni nú þegar til „Civil Recovery" [...]."

Hver, sem hefur fé af öðrum með því að hóta manni að beita hann eða nána vandamenn hans líkamlegu ofbeldi, svipta hann eða þá frelsi, eða að hafa upp rangan sakburð um refsiverða eða vansæmandi háttsemi hans eða náinna vandamanna hans, eða annan slíkan sakburð, þótt sannur sé, ef nauðungin á ekki nægilegan rétt á sér vegna málefnis þess, er hótunin beinist að, eða loks með því að hóta honum að valda verulegum skemmdum eða eyðileggingu á eignum hans, skal sæta fangelsi allt að 6 árum.

Í 29. gr. segir: „Hafi maður með ólögmætum hætti neytt annan mann til að gera löggerning, og þó eigi beitt slíkri nauðung, sem ræðir um í 28. gr., þá er sá löggerningur eigi skuldbindandi fyrir þann, sem neyddur var, ef sá maður, sem tók við löggerningnum, hefir sjálfur beitt nauðunginni eða hann vissi eða mátti vita, að löggerningurinn var gerður vegna ólögmætrar nauðungar af hálfu annars manns".

Í 31. gr. segir: „Hafi nokkur maður notað sér bágindi annars manns, einfeldni hans, fákunnáttu eða léttúð eða það, að hann var honum háður, til þess að afla sér hagsmuna eða áskilja sér þá þannig að bersýnilegur mismunur sé á hagsmunum þessum og endurgjaldi því er fyrir þá kom eða skyldi koma, eða hagsmunir þessir skyldu veittir án endurgjalds, skal gerningur sá, er þannig er til kominn, ógildur gagnvart þeim aðila er á var hallað með honum. Sama gildir þótt annar maður en sá, sem gerningurinn var gerður við, eigi sök á misferli því sem getið er í 1. málsl. þessarar greinar, enda sé þeim, er haginn átti að hafa af gerningnum, það kunnugt eða megi vera það kunnugt". "

Í 36. gr. segir: „Samningi má víkja til hliðar í heild eða að hluta, eða breyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig, [sbr. þó 36. gr. c].1) Hið sama á við um aðra löggerninga.

Við mat skv. 1. mgr. skal líta til efnis samnings, stöðu samningsaðilja, atvika við samningsgerðina og atvika sem síðar komu til.

36. gr. a. Ákvæði 36. gr. a–d gilda um samninga, m.a. samningsskilmála, sem ekki hefur verið samið um sérstaklega enda séu samningarnir liður í starfsemi annars aðilans, atvinnurekanda, en í meginatriðum ekki liður í starfsemi hins aðilans, neytanda, sbr. þó 36. gr. d. Ákvæðin gilda einnig um samninga milli neytenda sem atvinnurekandi stendur að fyrir annan aðilanna.

Á atvinnurekandanum hvílir sönnunarbyrðin fyrir því að samið hafi verið sérstaklega um samning og hann falli ekki undir 1. mgr.

36. gr. b. Skriflegur samningur, sem atvinnurekandi gefur neytanda kost á, skal vera á skýru og skiljanlegu máli. Komi upp vafi um merkingu samnings sem nefndur er í 1. mgr. 36. gr. a skal túlka samninginn neytandanum í hag.

Regla 2. málsl. 1. mgr. gildir ekki þegar aðilar eða stofnanir sem hafa það hlutverk að vernda neytendur geta gripið til aðgerða samkvæmt landslögum til að fá úr því skorið hvort samningsskilmálar sem ætlaðir eru til almennrar notkunar séu ósanngjarnir.

36. gr. c. Ákvæði 36. gr. gilda um samninga skv. 1. mgr. 36. gr. a, þó með þeim breytingum sem leiðir af 2. og 3. mgr.

Við mat á því hvort samningur skv. 1. mgr. sé ósanngjarn skal líta til atriða og atvika sem nefnd eru í 2. mgr. 36. gr., m.a. skilmála í öðrum samningi sem hann tengist. Þó skal eigi taka tillit til atvika sem síðar komu til, neytanda í óhag.

Samningur telst ósanngjarn stríði hann gegn góðum viðskiptaháttum og raski til muna jafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila, neytanda í óhag. Ef slíkum skilmála er vikið til hliðar í heild eða að hluta, eða breytt, skal samningurinn að kröfu neytanda gilda að öðru leyti án breytinga verði hann efndur án skilmálans.

36. gr. d. Ef ákvæði samnings tengist náið landsvæði EES-ríkja þannig að samningurinn sé t.d. gerður þar eða einhver samningsaðila búi þar og samingsákvæði kveður á um að löggjöf lands utan Evrópska efnahagssvæðisins skuli gilda um samninginn skal ákvæðið ekki gilda um ósanngjarna samningsskilmála ef neytandinn fær við það lakari vernd gegn slíkum skilmálum en samkvæmt viðeigandi löggjöf lands á efnahagssvæðinu. [Ef ákvæði samnings tengist landsvæði aðildarríkja stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu eða Færeyja með samsvarandi hætti skal neytandinn eigi njóta lakari verndar en samkvæmt löggjöf viðkomandi lands á svæðinu".